همه چیز در رابطه با مدرک دکتری
مقدمه
بالاترین مرتبه علمی، 'دکتری' است که بعد از به پایان رسیدن دوره فوق لیسانس شروع شده و تا دفاع از رساله ادامه خواهد یافت. در این مقاله درصدد هستیم تا نکات لازم پیرامون مقطع دکتری را به اطلاع شما برسانیم. با ما همراه باشید تا پاسخ سوال‌هایتان پیرامون مرحله دکتری را بیابید.
رشته‌هایی که می‌توان در آن دکتری گرفت
برای دریافت مدرک دکتری رشته‌های زیر وجود دارند:
- فنی مهندسی
- کشاورزی
- هنر
- زبان
- دامپزشکی
- پزشکی
نکته حائز اهمیت این جا است که برای اخذ مدرک دکتری، لازم است که حتماً مدرک کارشناسی ارشد یا همان فوق لیسانس را دریافت نموده باشید.
مرحله بعد از دکتری
قبل و بعد از دکتری مدارج علمی وجود دارند که شایسته است آن‌ها را بشناسید. مدارک در کشور ما به ترتیبِ زیر هستند:
- سیکل
- دیپلم
- لیسانس
- فوق لیسانس
- دکتری
- فوق دکتری
کسانی که به فکر تحصیل در مقطع دکتری هستند قطعاً مدارج قبلی را می‌شناسند. اما نکته مهم در مورد مرحله بعدی، یعنی فوق دکتری است. این مرحله در واقع به گونه‌ای است که تجربه کاریِ دانشجو را بالا برده و جزو مدارک دانشگاهی به شمار نمی‌رود.
واحدهای درسی در دوره دکتری
دوره دکتری دوره‌ای تقریباً پژوهش‌محور است به این مفهوم که دانشجو، هم باید تعدادی واحد آموزشی را بگذراند و هم از طریق پژوهش در مورد تز خود تحقیق و تفحص نماید. برای واحدهای کلاسی باید از طریق شرکت در کلاس، آزمون‌های کلاسی را بگذرانید و برای پایان‌نامه تلاش کنید تا با انجام آزمایش، مطالعه مقاله‌های مرتبط و بررسی فعالیت گذشتگان از تز خویش دفاع نمایید (شما در هر ترم باید بین شش تا ۱۰ واحد پاس کنید).
بسته به نوع دانشگاهی که در آن تحصیل می‌کنید تعداد روزهایی که باید در دانشگاه حاضر باشید با یکدیگر فرق می‌کند.
مدت زمانی که مقطع دکتری به طول می‌انجامد
چه در دانشگاه آزاد درس بخوانید و چه در دانشگاه دولتی، مدت زمان تحصیل نباید کوتاه‌تر از سه سال و طولانی‌تر از ۴ سال شود. لیکن اگر دانشجو نتواند در این زمان از رساله خود دفاع کند دانشگاه با پیشنهادِ استاد راهنما می‌تواند این مدت را افزایش دهد تا دانشجو فرصت لازم برای پژوهش را داشته باشد.
دکتری در وزارت بهداشت، دکتری در وزارت علوم
افرادی که در مقطع دکترای وزارت بهداشت تحصیل می‌کنند به واسطه حضورشان در کلینیک‌ها و یا کلاس‌های دانشگاه درآمد هم دارند، دانشجویانی که در وزارت علوم دکتری می‌گیرند اولاً موظف به حضورِ تمام وقت در دانشگاه مربوطه هستند و گاهاً مجبورند کمک‌حالِ اساتیدِ راهنمای‌شان نیز باشند.
پس از این که مدرک دکترای خود در وزارت علوم را گرفتید بدون هیچ گونه تعهد به دانشگاه، می‌توانید به دنبال اشتغال یا زندگی شخصی خود باشید اما در وزارت علوم پس از اتمام تحصیلات‌تان باید به مدت دو برابرِ زمان تحصیل خدمت کنید.
کسانی که دکترای خود را در وزارت بهداشت می‌گذرانند، طرح‌های اجباری دارند که باید در بیمارستان آن‌ها را انجام دهند. البته به واسطه این فعالیت درآمد نیز خواهند داشت.
انواع دانشگاه‌هایی که می‌توان در آن‌ها دکتری گرفت
- دانشگاه دولتی
برای ورود به این دانشگاه‌ها باید در آزمون شرکت کرده و پس از انتخاب رشته در مصاحبه دانشگاه‌هایی که رتبه‌تان به حد نصاب‌شان رسیده است شرکت کنید. در این صورت ممکن است در دوره روزانه، شبانه و یا پردیس‌های خودگردان پذیرفته شوید.
همان گونه که می‌دانید در حالت روزانه نیازی نیست هیچ گونه شهریه‌ای پرداخت کنید اما در حالت‌های شبانه یا خودگردان موظف به پرداخت حداقل ۷۰ یا ۸۰ میلیون تومان در طی مدت زمان تحصیل هستید. این مبلغ، شامل شهریه ثابت و شهریه متغیر است.
(دانشجویان در دانشگاه‌های دولتی به صورت استعداد درخشان و بدون نیاز به شرکت در آزمون نیز می‌توانند در این مقطع پذیرفته شوند).
- دانشگاه آزاد
اگر طالب ورود به دانشگاه آزاد برای دریافت مدرک دکتری هستید باید در آزمون این دانشگاه که به صورت هماهنگ با کنکورِ دانشگاه دولتی برگزار می‌شود شرکت کنید و مطابق توضیحاتِ بالا پس از انجام مصاحبه و پذیرفته شدن در آن، به مقطع دکتری راه یابید.
امتحان جامع
در مقطع دکتری پس از گذراندن دروس و واحدهای کلاسی باید در مرحله امتحان جامع که پیش نیازی برای ارائه پروپوزال است شرکت کنید.
آزمون جامع خود به دو بخش تقسیم می‌گردد. یک قسمت شفاهی و یک قسمت کتبی. قسمتِ کتبی در طی سال دو مرتبه برگزار می‌شود. برای دانشجویانِ هر رشته خاص سه درس در آزمونِ کتبیِ امتحان جامع وجود دارد که سوال‌های این دروس را اساتیدِ خودِ دانشجویان طرح می‌نمایند.
تا دو روز بعد از برگزاری آزمون کتبی فرصت برای برگزاری آزمون شفاهی وجود دارد. این آزمون را باید دقیقاً در دانشگاهی که تحصیل می‌کنید بگذرانید.
در نهایت آزمون جامعِ شما یا مورد پذیرش واقع خواهد شد و یا خیر. در واقع دانشجویان از نمره این آزمون اطلاعی نخواهند داشت و فقط قبول شدن در آن حائز اهمیت است.
اگر دو دفعه در آزمون جامع رد شده و نمره‌تان مورد پذیرش دانشگاه واقع نشود از دانشگاه اخراج خواهید شد.
امتحان زبان در دوره دکتری
نکته مهمی که در اینجا باید به آن اشاره کنیم آن است که پیش از شرکت در امتحان جامع باید در آزمون زبان شرکت کرده و نمره قبولی آن را نیز کسب کنید.
شما با توجه به دانشگاهی که در آن تحصیل می‌کنید می‌توانید در آزمون‌هایی چون تولیمو، ام‌اس‌آرتی، تافل، ای‌پی‌تی و یا آیلتس شرکت کنید.
تز دکتری
اصلی‌ترین و چالشی‌ترین بخش در دوران دکتری، انجام پژوهش بر روی موضوع تز و در نهایت دفاع از آن است. پایان‌نامه مشابه یک درس ۱۸ واحدی است که بیشترِ مسئولیت آن بر دوش خود دانشجو می‌باشد.
شما ابتدا باید پروپوزال نوشته و در جلسه‌ای از موضوع پایان‌نامه خود دفاع کنید. در صورتی که اساتید مربوطه موضوع شما را تایید نمودند می‌توانید تحقیقاتِ اصلی خود حول محور پایان‌نامه را شروع نمایید.
دکتری بخوانیم یا نه؟
پاسخ این سوال قطعاً نزد خودتان است. برخی از افراد به واسطه شئونات اجتماعی که این مدرک تحصیلی برایشان به دنبال دارد، برخی به واسطه افزایش درآمد و یا یافتن شغلی مناسب طالب تحصیل در این مقطع هستند.
اما سایرین با خود می‌اندیشند که مزیت‌هایی که این مدرک تحصیلی دارد در برابر سختی‌هایی که یک دانشجوی دکتری متحمل می‌شود هیچ نیست. هر قسمت از دوره دکتری چالشی بزرگ است. از گذراندن دروس تا آزمون زبان و دفاع از رساله.
از اساسی‌ترین ویژگی‌های این مقطع می‌توان به ساعت کاری بسیار بالا با دستمزدِ به نسبت پایین اشاره کرد.
آیا با مدرک دکتری می‌توان به یافتن شغلی مناسب مطمئن بود؟
قطعاً خیر. در سابق که تعداد فارغ‌التحصیلان در مقطع دکتری پایین بود شاید بسیاری از کارفرمایان علاقه به جذب نیروهایی با مدرک دکتری داشتند اما امروزه آن چیزی که حرف اول را در اشتغال می‌زند میزان اطلاعات افراد است و نیز مهارت آن‌ها. هر کدام از ما در اطراف خود بسیار با دکترهایی روبرو شده‌ایم که در موضوعاتی غیر از رشته تحصیلی‌شان هیچ حرفی برای گفتن ندارند. این افراد نمی‌توانند گزینه‌های مناسبی برای به کار گیری باشند.
بنابراین اگر هدف شما در زندگی یافتن یک شغل با درآمد بالا ست، بهتر است علاوه بر تحصیلِ علم، به آموختن مهارت‌های نوین و بالا بردن سطح اطلاعاتتان نیز بیاندیشید. شما باید هم به خودتان و هم به اطرافیان‌تان ثابت کنید که این همه سال جدیت در درس خواندن و دریافت مدرک دکتری از شما فردی توانمند در زمینه‌های مختلف ساخته است.
(البته با وجود همه این توضیحات، فراموش نکنید که تحصیلات بالا آن هم از یک دانشگاه مطرح می‌تواند شما را چند قدم به هدف نزدیک‌تر کند. مثلاً اگر دو فرد شرایطی دقیقاً برابر وجود داشته باشند، یکی مدرک فوق لیسانس داشته باشد و دیگری دکتری، شما به عنوان کارفرما کدام یک را انتخاب می‌کنید؟)
مدرک دکتری و کارآفرینی
افرادی که در مقطع دکتری در رشته و دانشگاهی خوب موفق به اخذ مدرک می‌شوند به راحتی می‌توانند به همراه دوستان خود کارآفرینیِ موفقی را به راه بیاندازند. مزیت این روش آن است که شرکت‌های دانش بنیان که در کشور وجود دارند تسهیلات ویژه‌ای برای این افراد در نظر دارند.
دکتری و هیات علمی
یکی از مشاغلی که اکثر دانشجویان آرزوی دست یافتن به آن را دارند، استخدام به عنوان هیات علمی در دانشگاه است. اگر به این شغل فکر می‌کنید خوب است بدانید که با داشتن مدرک فوق لیسانس شانس بسیار اندکی دارید. در حالی که با داشتن مدرک دکتری تا حد زیادی به این هدف نزدیک‌تر خواهید شد.
دکتری و تدریس
اگر هدف شما این است که برای تدریس عضو هیات علمی شوید که توضیحات لازم در قسمت قبل داده شد. اما اگر هدف شما از تدریس، پرداختن به این امر به صورت حق‌التدریس است، لازم است این را بدانید که شما به سادگی می‌توانید با مدرک فوق لیسانس نیز این کار را به سادگی انجام دهید بنابراین نیازی به اخذ مدرک دکتری ندارید.
دکتری و تقویت زبان انگلیسی
مرحله دکتری مرحله‌ای پژوهش‌محور است. یعنی دانشجو باید زمان و انرژی زیادی برای تحقیق پیرامون موضوع رساله دکترای خویش بگذارد. اکثر منابعی که شما قادر به استفاده از آن هستید به زبان انگلیسی نوشته شده‌اند و مطالعه آن‌ها باعث می‌شود که خود به خود زبان انگلیسی‌تان تقویت شود. از طرفی هم‌نشینیِ مداوم با اساتیدِ حاذق در این دوره کمک می‌کند که هم اطلاعات تخصصی‌تان افزایش یابد و هم بتوانید در زمینه صنعت از آن‌ها کمک بخواهید.
سربازی و دکتری
از جمله مراحلی که آقایان موظف به گذراندن آن هستند می‌توان به دوران مقدس سربازی اشاره نمود. کشور ما شرایط ایده‌آلی برای سربازی در نظر گرفته است که با وجود آن علاقه‌مندان به تحصیل به راحتی بتوانند در دانشگاه حاضر شوند. به علاوه در صورت داشتن مدرک دکتری به راحتی می‌توانید طرح‌های پژوهشی مختلفی به دست گیرید و با ارائه آن‌ها، بخشی از مدت سربازی خود را حذف کنید.
همان‌طور که تا کنون ملاحظه کردید در این نوشتار بیشتر به مزیت‌های ادامه تحصیل در مقطع دکتری اشاره شده است. اما ذکر این نکته ضروری است که هر کس پیش از ورود به مرحله دکتری باید از خود بپرسد آیا هدف مشخصی از این کار دارم؟ آیا برای تحصیل در این مقطع برنامه خاصی چیده‌ام؟ یا فقط برای فرار کردن از سخنان و سوالات بی‌جای اطرافیان که چرا بیکاری و یا چشم و هم‌چشمی با سایرین پا به این عرصه نهاده‌ام؟ آیا هدف من از ورود به مقطع دکتری فرار کردن از دوران سربازی است؟
ذکر این سوالات و پاسخی که به خودتان می‌دهید در واقع از جمله ملزوماتی است که برای ورود به دوره دکتری و موفق شدن به آن نیاز دارید.
دکتری و استخدام
در مورد افرادی که دکتری می‌گیرند و با دنبال شغل مناسب هستند دو حالت رخ می‌دهد.
گاهی کارفرمایان مدارک تحصیلی متوسط نظیر کاردانی و کارشناسی را ترجیح می‌دهند تا بتوانند با پرداخت حقوق کمتر مشکلِ بخش خود را حل کنند (در مشاغل دولتی نیز کمتر دیده می‌شود که کارفرمایان به دنبال افرادی با مدارک تحصیلی بالا نظیر دکتری باشند). در نتیجه یک شخص با مدرک دکتری باید با التماس فراوان، کارفرما را راضی کند تا با همان حقوقی که به فردی با مدرک پایین‌تر می‌دهد وی را به کار گیری نماید.
در حالت دوم برای کارفرما هیچ چیز مهم‌تر از تخصص، تحصیلات و مهارت فرد نیست. بنابراین به دنبال افرادی با مدرک‌های بالا نظیر دکتری می‌گردد تا وی را استخدام نماید.
با توجه به این توضیحات و با توجه به رشته‌ای که در آن تحصیل می‌کنید خواهید دانست که ادامه دادنِ تحصیلات تا مقطع دکتری به نفع شما است و یا به ضررتان. برای مثال در رشته‌هایی چون حسابداری که بسیاری از شرکت‌ها، بانک‌ها و موسسات به آن نیاز دارند، با وجود مدارکی چون لیسانس راحت‌تر می‌توانید شغل مورد نظر خود را پیدا کنید.
دکتری و مهاجرت
اگر در دسته افرادی هستید که به مهاجرت علاقه‌مندید باید بدانید که می‌توانید در مقطع ویزای تحصیلی از برخی کشورها دریافت نمایید. اما بهتر است پیش از هرگونه اقدام، پیرامون مسائلی چون هزینه‌های زندگی و تحصیل، درآمد، نحوه زندگی، زبانِ کشور مقصد و… فکر کرده و با افراد متخصص در این زمینه مشورت نمایید.
و سخن پایانی این که
دکتری از جمله مقاطع تحصیلی است که مدرک آن بسیار به سختی به دست می‌آید. جهت تصمی‌گیری برای ورود به این مقطع باید خوب فکر کنید، تمامی جوانب را بسنجید و بعد اقدام نمایید.
شما از طریق دانشگاه‌های دولتی و آزاد و با شرکت در آزمون ورودی می‌توانید پا به این عرصه بگذارید.
شان اجتماعی بالا، تقویت زبان انگلیسی، افزایش اعتماد به نفس، کاهش مدت خدمت سربازی برای آقایان، آشنایی و همنشینی با افراد تحصیل‌کرده و… همگی از جمله مزایای دریافت مدرک دکتری است.
